Yıldırımdan Korunma Tesisatı Paratoner Periyodik Kontrolü
Yıldırım, doğanın en güçlü ve yıkıcı fenomenlerinden biridir. ⚡ Bu nedenle, yıldırımdan korunma sistemlerinin (paratoner, Faraday kafesi, yakalama uçları) düzenli kontrolü, can ve mal güvenliği için hayati öneme sahiptir. Bu kapsamlı rehber, TS EN 62305 standardına göre yıldırımdan korunma tesisatı kontrolünün nasıl yapıldığını ve yasal gereklilikleri açıklamaktadır.
📋 Kontrol Kapsamı ve Hazırlık (Madde 0)
Kontrol, tesislerdeki tüm yıldırımdan korunma ekipmanlarını (ESE paratoner, Franklin çubuğu, Faraday kafesi) kapsar. Her ekipman için ayrı rapor düzenlenir.
- 📝 Hazırlık:
- Ölçüm tarihi, hava ve toprak durumu kaydedilir.
- Tesisin topraklama projesi ve yıldırımdan korunma tipi (Aktif/ESE, Franklin, Faraday kafesi) belirlenir.
- Binadaki doğal iletkenlerin (betonarme demiri, çelik konstrüksiyon) sistemde kullanılıp kullanılmadığı not edilir.
- ☢️ Radyoaktif paratoner kontrolü yapılır. Bulunması durumunda, Atom Enerjisi Kurumu genelgesine aykırı olduğundan derhal uygunsuzluk raporu düzenlenir.
🔍 Kontrol Kriterleri ve Değerlendirme
1. 🛡️ Paratoner Koruma Kapsama Alanı Uygunluğu
- Yıldırımdan korunma risk analizi (TS EN 62305-2) istenir.
- Koruma seviyesine (I, II, III, IV) ve bina yüksekliğine göre oluşan kapsama alanı kontrol edilir.
- Afaki (gereksiz yere geniş) koruma yarıçapı durumunda uygunsuzluk verilir.
2. 🏗️ Fiziki Uygunluk Kontrolleri
- Sistem tipine (ESE, Franklin, Faraday) göre tüm bileşenlerin standartlara uygunluğu kontrol edilir.
3-10. 🛡️ Koruma Borusu Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
Koruma borusu (test klemensi ile toprak arası), aşağıdaki kriterlere göre detaylıca incelenir:
- ✅ Var mı? – Koruma borusu tesis edilmeli.
- 🔩 Galvaniz mi? – Paslanmaya karşı galvanizli çelik olmalı.
- ⚠️ Oksitlenme var mı? – Herhangi bir oksitlenme/paç kırılması olmamalı.
- 📏 Çap uygun mu? – Çapı 31,75 mm (1 ¼ inç) olmalı.
- 🏗️ Duvara sabitlenmiş mi? – Kelepçelerle duvara sağlam bir şekilde tutturulmalı.
- 🔌 Ağzı yalıtılmış mı? – Ağzı yalıtkan bir malzeme ile kaplanmış olmalı.
- 🔌 İçindeki iletkenler korunmuş mu? – İletkenler PVC hortum içinde olmalı.
- 📏 Uzunluk uygun mu? – Ortalama 2,5 metreden (250 cm) fazla olmamalı.
11-16. 🔗 ESE/Yakalama Ucu İndirme İletkeni Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
- 📏 Kesit: İndirme iletkenleri 2×50 mm² bakır veya eşdeğer kesitte olmalı.
- 🔩 Kroşeler: Tespit kroşeleri kızıl döküm olmalı ve oksitlenmemeli.
- 📐 Montaj: İndirme iletkenleri köşelerde “S” yapmalı ve kroşeler arası mesafe ortalama 0,5-0,7 m olmalı.
17-20. 🔧 Muayene Klemensi Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
- ✅ Var mı? – Muayene klemensi olmalı (Faraday kafesi ve global topraklamalarda bulunmayabilir, not edilir).
- 🛡️ Korunmuş mu? – Oksitlenmeye karşı koruma altına alınmış olmalı.
- 📏 Yükseklik: Zeminden en az 270 cm yukarıda olmalı.
- 📐 Mesafe: Koruma borusu ile arasındaki mesafe 20 cm olmalı.
21-26. 🏗️ Çatı Direği ve Bağlantı Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
- Çatı direğinin boyu/çapı kontrol edilir.
- Direk bağlantı klemensi bulunmalı ve sağlam olmalı.
- Direk, çatıya sağlam bir şekilde tutturulmuş olmalı.
- İniş iletkenleri direğe ve topraklama elektrotlarına uygun şekilde bağlanmış olmalı.
- İndirme iletkenleri, koruma borusundan sonra zeminde açıkta olmamalı.
27-29. 🔲 Faraday Kafesi Tipi Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
- ✅ Ağ Sistemi: Çatıda yatay yakalama sistemi (ağ) standarttaki kesitlere uygun olmalı.
- 🔗 İndirici Bağlantı: Ağ, yeterli sayıda indiriciye (en az 20 m’de 1) bağlanmalı. Doğal iletkenler kullanılıyorsa, süreklilik direnci Rc < 0,2 Ω olmalı.
- ⚡ Kıvılcım Aralığı: Eşpotansiyel oluşturulamayan binalarda, hesaplanan kıvılcım aralığı (S) kontrol edilmeli ve S > d (hesaplanan aralık) olmalı.
30-31. 📏 Franklin Çubuğu Tipi Kontrolleri *(TS EN 62305-3 Madde 5.3)*
- Çubuk/direk boyu kontrol edilir.
- İndirici iletkenler standarda uygun kesitte olmalı, kroşelerde oksitlenme olmamalı ve “S” yapılarak montaj yapılmalı.
32-34. 🌍 Topraklama ve Birleştirme Kontrolleri *(ETTY Madde 25 & TS EN 62305-3)*
- 🔗 Topraklama Birleştirmesi: Yıldırım topraklamasına 2 m’den yakın mesafedeki diğer tüm topraklayıcılar (elektrik, data, vs.) mutlaka birleştirilmelidir.
- ✅ Topraklama Hattı: Tüm sistemler için (ESE, Franklin, Faraday) topraklama hattının tesis edildiği kontrol edilir.
- 🏗️ Çelik Konstrüksiyon: Tamamen çelik yapılarda ek iletkene gerek yoktur, ancak bağlantı noktaları kontrol edilir.
35. 📊 Topraklama Direnci Ölçümü *(TS EN 62305-3 Madde 5.4.1)*
- Topraklama tesisi direnci 10 Ω’un altında olmalıdır.
- Ölçüm, çevrim empedansı, üç uçlu karşılaştırma veya pens yöntemi ile yapılabilir.
- Toprak iletken kesitleri: Bakır için min. 50 mm², Çelik için min. 90 mm².
36. ⚡ Parafudr (İç Yıldırımlık) Kontrolü
- Kullanıldığı yere göre uygun dayanım akımı ve tip (B, C, D sınıfı) kontrol edilir.
- İlgili Standartlar: TS EN 62305-3 Madde 6, TS EN 62561, TS EN 61643-11
📝 Notlar ve Raporlama
- 📸 Görsel Delil: Tüm uygunsuzluklar fotoğrafla belgelenir.
- 👨💼 Yetkili Kişi: Rapor, yetkili bir elektrik mühendisi tarafından imzalanmalı ve aşağıdaki bilgileri içermelidir:
- Adı Soyadı ve İmzası
- Meslek Unvanı
- Diploma Numarası
- Rapor Onay Tarihi ve Geçerlilik Süresi
⚠️ Önemli Uyarılar
- ☢️ Radyoaktif Paratoner: Kesinlikle kullanılmamalıdır. Tespiti halinde yetkili makamlara bildirilmelidir.
- 🔥 Yanıcı/Patlayıcı Ortamlar: Bu tür binalarda düşey yakalama çubuklarının tehlikeli bölge dışında olduğu mutlaka kontrol edilmelidir.
- 🏗️ Sandviç Panel Yapılar: Yalıtım malzemesi yanıcı ise risk analizinde bu durum değerlendirilmiş olmalıdır.
📅 Periyodik Kontrol Sıklığı Ne Olmalı?
- 🔧 Genel Kontrol: 1 YIL (Önerilen)
- ⚡ Kritik Tesisler (Hastane, Petrokimya, vb.): 6 AY
- 🌪️ Ağır Hava Koşullarından Sonra: Fırtına, yıldırım düşmesi sonrası görsel kontrol yapılmalıdır.