Yıldırımdan Korunma Risk Analizi
🎯 AMAÇ
Yapılara isabet eden veya yakınına düşen yıldırımın yol açabileceği riskleri hesaplamak ve kabul edilebilir risk seviyesinin aşılıp aşılmadığını belirlemek. Risk yüksekse, uygun koruma önlemlerini seçmek.
⚠️ RİSK TÜRLERİ
Standarda göre 4 temel risk türü tanımlanmıştır:
- R₁ → İnsan hayatı kaybı veya kalıcı yaralanma riski
- R₂ → Kamu hizmetlerinin kesintiye uğrama riski
- R₃ → Kültürel miras kaybı riski
- R₄ → Ekonomik kayıp riski (yapı, içerik, iş kaybı)
📉 KABUL EDİLEBİLİR RİSK SINIRLARI (Rₜ)
| Risk Türü | Kabul Edilebilir Risk (Rₜ) |
|---|---|
| R₁ (İnsan hayatı kaybı) | 10⁻⁵ (yılda 1/100.000) |
| R₂ (Kamu hizmeti kaybı) | 10⁻³ (yılda 1/1.000) |
| R₃ (Kültürel miras kaybı) | 10⁻⁴ (yılda 1/10.000) |
| R₄ (Ekonomik kayıp) | 10⁻³ (Ekonomik analiz yapılamıyorsa) |
🔍 RİSKİ OLUŞTURAN BİLEŞENLER
Risk, aşağıdaki üç temel bileşenin çarpımıyla hesaplanır:
R = N × P × L
- N: Yılda tehlikeli olay sayısı (Yıldırım düşme sıklığı, yapının ve hatların özelliklerine bağlı)
- P: Hasar olasılığı (Yapının ve koruma önlemlerinin özelliklerine bağlı)
- L: Ortaya çıkacak kaybın büyüklüğü (Yapının kullanım amacı, içindeki insan sayısı, malvarlığı değerine bağlı)
⚡ YILDIRIMIN DÜŞTÜĞÜ YERE GÖRE RİSK BİLEŞENLERİ
| Hasar Kaynağı | Hasar Türü | Risk Bileşeni |
|---|---|---|
| S1 → Yapıya doğrudan düşen | Canlılara elektrik çarpması (D1) | Rₐ |
| Fiziksel hasar / yangın (D2) | Rᵦ | |
| İç sistemlerde arıza (D3) | R꜀ | |
| S2 → Yapı yakınına düşen | İç sistemlerde arıza (D3) | Rₘ |
| S3 → Bağlı hatta düşen | Canlılara elektrik çarpması (D1) | Rᵤ |
| Fiziksel hasar / yangın (D2) | Rᵥ | |
| İç sistemlerde arıza (D3) | Rᵥ | |
| S4 → Bağlı hat yakınına düşen | İç sistemlerde arıza (D3) | Rᴢ |
🛡️ KORUMA ÖNLEMLERİ
Risk, kabul edilebilir seviyenin üzerindeyse aşağıdaki koruma önlemleriyle azaltılır:
- Dış Yıldırımlık Sistemi (LPS): IEC 62305-3’e uygun. Fiziksel hasar (Rᵦ) riskini azaltır.
- Gerilim koruyucular (SPD) & Topraklama: IEC 62305-4’e uygun. Aşırı gerilimlerden kaynaklanan sistem arızalarını (R꜀, Rₘ, Rᵥ, Rᴢ) ve temas gerilimini (Rₐ, Rᵤ) önler.
- Yangın Önlemleri: Yangın algılama ve söndürme sistemleri, kayıp miktarını (L) azaltır.
📊 RİSK HESAPLAMA ADIMLARI
- Yapıyı ve çevresini tanımla.
- Hangi risk türlerinin (R₁, R₂, R₃, R₄) geçerli olduğunu belirle.
- Yapıyı, özellikleri homojen olan bölgelere (Zonlara) ayır.
- Her risk bileşeni (Rₐ, Rᵦ, … Rᴢ) için N, P, L değerlerini hesapla.
- Toplam riski (R) hesapla: R = Σ(Risk Bileşenleri)
- Toplam riski (R), kabul edilebilir risk (Rₜ) ile karşılaştır:
- Eğer R ≤ Rₜ → Koruma gerekli değildir.
- Eğer R > Rₜ → Koruma önlemleri seçilmeli ve uygulanmalıdır.
- Ekonomik kayıp (R₄) için koruma önlemlerinin maliyet-faydasını analiz et.
💡 ÖNEMLİ NOTLAR
- Bu standarda göre koruma zorunlu değildir, bir risk değerlendirme standardıdır.
- Karar, risk hesaplamasının sonucuna ve yetkili mercilerin belirlediği kriterlere bağlıdır.
- Hesaplamalar için standardın eklerinde (Annex) detaylı formüller, tablolar ve örnek vaka çalışmaları bulunur.
Bu özet, standardın karmaşık yapısını basitleştirilmiş ve ana hatlarıyla sunmayı amaçlamaktadır. Pratik bir uygulama için standardın tam metninin ve ilgili ulusal uygulama kurallarının dikkate alınması gerekir.